İstanbul'un Canlı Kalbi

Beşiktaş’taki tarihi yapılardan biri günümüzde şehrin en güzel beş yıldızlı otellerinden biri olan Shangri-La ‘ya ev sahipliği yapıyor. Geçmişte tütün deposu ve ITT Schaub-Lorenz fabrikası olarak hizmet vermiş. Bina ilk olarak, Demirağ ailesi tarafından 1930'larda uçak üretimi yapan bir fabrika kurmadan önce deneme atölyesi olarak inşa edilmiş. Aynı zamanda Türkiye’nin 10.000 km’lik demiryolu ağının 1.250 km’lik kısmını gerçekleştirmiş olan aileye bu nedenle, Atatürk "Demirağ" soyadını vermiş.

Otelin hemen yanında yer alan Deniz Müzesi çok kıymetli bir koleksiyona sahip. Yeni yapılan modern binasında özellikle Osmanlı'nın ihtişamını yansıtan 14 adet saltanat kayığı görülmesi gereken eserler arasında.

Beşiktaş Meydanı’nın karmaşası içinde sessizce duran Sinan Paşa Camii, 1553 yılında Osmanlı Donanması'nın denizcisi olan Kaptan-ı Derya Sinan Paşa tarafından, dönemin ünlü mimarı Mimar Sinan'a yaptırılmış. Kırmızı-beyaz çizgili dış cephesi ve altı köşeli sütunlara dayanan merkezi kubbesi muazzam bir estetik oluşturur. Caminin şadırvanı, 16. yüzyıl Osmanlı zanaatkarlığının en özgün ve güzel örneklerinden biri.

Çırağan Sarayı’nın karşısında Yıldız Parkı’nın alt kapısı girişindeki Küçük Mecidiye Camisi 1848 yılında Sultan Abdülmecid tarafından yaptırılmış. Barok tarzıyla bir Balyan Ailesi tasarımı olan bu tek minareli cami; medrese, okul ve kervansarayın da içinde olduğu bir külliyeye aitmiş. Harcında Kâbe’den getirilen toprağın kullanıldığı caminin duvarları ve kubbeleri beyaz alçıdan çiçeklerle süslenmiş.

Ana cadde üzerindeki Etz Ahayim Sinagogu, 17. yüzyılın ortalarında bölgeye yerleşen Yahudiler tarafından inşa edilmiş. Ünlü İstanbul yangınları sırasında birçok kez hasar görmüş ve yeniden yapılmış. Semtin kozmopolit yapısının en güzel miraslarından biri olan sinagoğun ismi “Hayat Ağacı" anlamına geliyor.

Trafiğin en sıkıştığı noktalardan birinde Mimar Sinan’ın Beşiktaş’ta tasarladığı dört eserden biri olan hamam, Türklerin Ortaköy’e yerleşmesinden sonra inşa edilen ilk eser olarak biliniyor. Günümüzde Beşiktaş Belediyesi’ne bağlı kültür merkezi olarak hizmet veren yapının, Vezir-i Azam Sokollu Mehmet Paşa’nın kâhyası Hüsrev Kethüda tarafından 1570’lerde yaptırıldığı sanılıyor.

Eski kozmopolit günlerinin ipuçları her köşesinde saklanmış olan Ortaköy’ün belkide en dikkat çeken yapısı, adeta suyun üzerinde oturuyormuş hissi yaratan Ortaköy Camisi’dir. Asıl adı Büyük Mecidiye. Barok tarzın en güzel örneklerinden biri olan caminin yüksek camlarından giren ışığın içeride yaptığı oyunları izlemek ise büyüleyici bir deneyim. Caminin sol tarafında bulunan hünkar kasrı, cuma selamına gelen sultanların namazdan önce veya sonra dinlendikleri yermiş.

Çarşıda dükkânların arkasına gizlenmiş olan Ayios Fokas Rum Ortodoks Kilisesi’nin tarihi aslında Bizans dönemine kadar uzanıyor. Bu bölge, o zamanlar burada bulunan aynı adlı manastır kompleksinin ismiyle anılıyormuş. Çan kulesiyle dikkat çeken yapı, Sultan 3. Ahmet döneminde semtte çıkan büyük bir yangında zarar görmüş. Sultan Abdülmecid’in fermanıyla, aynı yere yeni bir kilise inşa edildiği için kilise kapısında, yapımına destek veren padişahın ismi yazılmış.

Batı etkisinin yoğun bir şekilde görülmeye başladığı 19. Yüzyılın ortalarında, Osmanlı’nın geçmişle geleneksel bağını kırdığının bir işareti olarak kabul edilir, Dolmabahçe Sarayı. 110.000 metrekarelik alana yayılan sarayın adı da bulunduğu yerden geliyor. Daha evvel burası liman olan bir koyken 1. Ahmed zamanında yazlık Beşiktaş Sarayı için bir park ve cirit alanı yaratmak amacıyla stadyumun olduğu kısımdan getirilen toprak ile doldurulmuş.

Saray, Balyan Ailesi’nden gelen Garabed ve oğlu Nigoğos Balyan tarafından tasarlanmış. İstanbul’da, özellikler Boğaz boyunca bu aileye ait harika eserler bulunuyor. 1843 yılında başlayan çalışmalar 1856 yılında tamamlandığında ana binanın 285 odası, 43 salonu ve 6 banyosu varmış. Saraya misafirlere denizden gelme imkânı da sunmak için 600 metre uzunluğunda bir rıhtım yapılmış. Sarayın ana giriş kapısı Has Bahçe'nin yanında bulunuyor. Sultanlar, karadan geldiklerinde bu kapıdan içeri girerken, denizden geldiklerinde ise ortada bulunan kapıdan içeriye giriyorlarmış. Sultan 2. Abdülhamid için inşa edilen 27 metre yüksekliğindeki, dört katlı saat kulesi, 1890’da Sarkis Balyan tarafından neobarok ve ampir üsluplar bir arada kullanılarak yapılmış.

Hem Osmanlı tarihinde hem de Cumhuriyet’in ilk yıllarında birçok önemli olaya tanıklık eden bu sarayın en önemli bölümü aynı zamanda en yüksek bölümü, görkemli Muayede Salonu. Osmanlı hanedanlığı, bu salonda tebrikleri kabul eder ve özel kutlamalar yapardı. Sağ tarafında, sarayın en büyük kısmı olan Harem bölümü bulunurken, sol tarafta Selamlık bölümü yer alır. Sultan Abdülmecid’in tuğrası, harem ve selamlık bölümlerinde görülebilir. Dolmabahçe Sarayı, Atatürk’ün son günlerini geçirdiği ve 10 Kasım 1938 tarihinde hayata gözlerini yumduğu yer olmuş. Saray, halkın saygısını sunması için 3 gün boyunca açık kalmış. Ardından, Atatürk'ün naaşı Sarayburnu üzerinden Ankara’daki ebedi istirahgahına doğru yola çıkmış. 

Sarayın yanında, Resim Müzesi’ne ve Cumhurbaşkanlığı İstanbul Ofisi’ne ev sahipliği yapan eski Veliaht Dairesi yer alıyor.

Çırağan Sarayı, 19. yüzyılın ikinci yarısında Balyan Ailesi tarafından İstanbul'a kazandırılan muazzam saraylardan biri. Sarayın arkasında uzanan bahçeler, günümüzde Yıldız Parkı olarak bilinen şehrin nefes alma duraklarından birini oluşturuyor. Sarayın içinde, balo salonlarından toplantı odalarına kadar birçok özel mekan bulununuyor. 

Çırağan Sarayı'nın adı, "çerağ" kelimesinden türemiş, Farsça  “ışık dolu” anlamına geliyor. Çırağan Kempinski ise sarayın hemen yanında konumlanmış modern binada hizmet veriyor. Sarayın arkasında ise Yahya Efendi Hazretleri'nin türbesi bulunuyor. Yahya Efendi, Kanuni Sultan Süleyman’ın yakın dostlarından biriymiş. Mimar Sinan tarafından 1570’li yıllarda inşa edilen türbesi seferlerden sağ salim dönen denizcilerin şükranlarını sunmak için uğradıkları bir yer haline gelmiş. Aralarında Kanuni’nin kızlarından biri de olan hanedan üyelerinden bazıları türbenin haziresinde uyuyor.

İstanbul’un en iyi otelleriyle adından bahsettiren Kabataş bölgesi şehrin kavşak noktalarından birinde yer alıyor. Oysa Tophane; bir tarafında bölgeye hareket getiren Galataport, diğer yanında semtin sanatla buluşma mekanları Tomtom Mahallesi ve Çukurcuma ile son zamanlarda oldukça renk kazandı. 

Semtin hemen üzerinde gördüğünüz kare yapı, Atatürk Kültür Merkezi. Uzun süre kapalı kaldıktan sonra 29 Ekim 2021 tarihinde eski yapısına benzer mimarisiyle açılan merkez, İstanbul’un sanat hayatındaki merkezi konumunu yeniden kazandı. İçinde yer alan restoranlardan İstanbul’un nefes kesen manzarasını seyretmek bir harika! Hemen yanında gördüğünüz en yüksek bina ise şehrin hafızasında önemli bir yeri olan The Marmara Oteli. Onunda en üst katında çok keyifli bir restoran bulunuyor. Bu iki yapının arasında bulunan, kırmızı beyaz renkleriyle dikkat çeken bina ise Alman Başkonsolosluğu. Taksim’den Dolmabahçe’ye doğru inerken Gümüşsuyu Caddesi’nde hemen sağınızda kalan bu görkemli bina, geçmişte büyükelçilik binası olarak kullanılmış.

Dolmabahçe'ye geldiğinizde sizi önce Dolmabahçe Camii karşılıyor. Barok tarzda inşa edilmiş bu yapı, şehirdeki en güzel eserlerden biri. Asıl adı Bezmi Alem Valide Sultan Camii. Çünkü Dolmabahçe Sarayı’nı yaptıran Sultan Abdülmecid’in annesi Bezmi Alem Valide Sultan için yaptırılmış.

Hemen ardında, içinde Ritz Carlton'un da bulunduğu Süzer Plaza'yı görebilirsiniz. Bu gökdelenin arkasında ise eski kışla binaları bulunuyor. Günümüzde bu binalar İstanbul Teknik Üniversitesi'nin kampüsleri olarak kullanılıyor.

Süzer Plaza'nın devamında, Türkiye’nin ilk 5 yıldızlı oteli, Hilton’u görebilirsiniz. Eski İstanbul fotoğraflarında ve herkesin hafızasında yer etmiş şehrin sembolik yapılarından biri olan otelin 1955 yılındaki açılışı birçok ünlü ismin katılımıyla gerçekleşmiş. Hemen önünde ise Beşiktaş Futbol Kulübüne ait Vodafone Arena yer alıyor. Bu stadyumun özel konumuyla ilgili olarak ünlü Brezilyalı futbolcu Pele: “ Burada maç yaparken veya izlerken aynı zamanda karşı kıtayı da izleyebilirsiniz.” demiş.

Beşiktaş'taki Birinci Ulusal Mimari tarzında inşa edilmiş tarihi iskele, çinilerle bezeli dış cephesiyle göz kamaştırırken hemen arkasındaki meydanda Kaptan-ı Derya Barbaros Hayreddin’in mütevazi türbesi ve heykeli karşılar sizi. Avrupalılarca “Kızıl Sakal” anlamına gelen Barbarossa ismiyle bilinen bu ünlü denizci bir rivayete göre semte de adını vermiş. Bazıları Barbaros’un kalyonlarını burada bulunan beş taşa bağlamasından dolayı, Beşiktaş isminin konulduğu söyleniyor. Diğer rivayet ise, Hz. İsa'nın beşiğinden bir parçanın buraya getirilmesinden bu ismin geldiği.

Çırağan Sarayı’nın her iki tarafında da hanedanın diğer üyeleri için yapılan çok güzel saraylar çarpacak gözünüze. Bir zamanlar Osmanlı Hanedanı’ndan, sarayda yaşayan padişahın uygun gördüklerinin oturduğu binalardan Beşiktaş’a en yakın olanı Atik Paşa Sahil Sarayı, en uzak olanı ise köprünün hemen altındaki Hatice Sultan Yalısı. Çırağan Sarayı’ndan sonra gördüğümüz ilk saray, Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi olarak kullanılıyor. Galatasaray Üniversitesi’ne ait olan sarayların en güzelinde üniversitenin yabancı dil bölümü çalışmalarını sürdürüyor. Sarı renkli üniversite binasının devamında şehrin en iyi liselerinden biri olan Kabataş Erkek lisesi yer alıyor. Sultan Abdülaziz 1874 senesinde şu an Kabataş Erkek Lisesi olarak kullanılan yalıda vefat etmiş. 

Ortaköy’e gelmeden önce, önünde 8 tane sütun göreceğiniz ilginç bina ise geçmişte sarayların güvenliğini sağlayan 19. yüzyıldan kalma Feriye (Tabya) Karakolu. Günümüzde aynı adı taşıyan harika bir restorana ev sahipliği yapıyor.

Ortaköy Camii’ni geçtikten sonra göreceğiniz Esma Sultan Yalısı, Sultan 1. Abdülhamid’in kızı, Çerkez Mehmed Paşa’yla evlenen Esma Sultan için yapılmış. 2. Mahmud’un kız kardeşi olan Esma Sultan yazılanlara göre çok renkli bir hayat yaşayıp geride gözü yaşlı çok sayıda erkek bırakmış. Yalı önce okul, sonra tütün deposu, 1975’teki yangında harabeye dönmeden önce de kömür deposu olarak kullanılmış. 1990’larda geride kalan dört duvarın içine cam ve çelik konstrüksiyon giydirilen yapı günümüzde etkinlik ve organizasyonlar için kullanılıyor.

Esma Sultan Yalısı’nın hemen yanında yer alan, eskiden Armaggan Bosphorus Suits olarak hizmet veren 3 beyaz yalının en sağdaki Sarkis Balyan’a aitmiş. 1860’lı yıllarda Sultan Abdülaziz, Beylerbeyi Sarayı’ndaki çalışmaları nedeniyle Sarkis Balyan’ı ödüllendirmek istemiş ve bu araziyi ona tahsis etmiş.

Saray bölgesinden Boğaz köylerine doğru ilerlerken artık “Boğaz’ın İncileri” denilen yalıları görmeye başlıyoruz. Boğaz’daki yalılar, teknelerin yanaşabileceği iskeleleri ve kayıkhaneleriyle son derece zarif, ahşap binalar olarak inşa edilmiş. Osmanlı’da kullanılan “Sahilhane” nin karşılığı olan “Yalı” Yunanca’da “deniz kıyısı” anlamında bir kelime olan Aegialos’tan türemiş. Şehrin Boğaz bölgesindeki yapılaşma, Bizans döneminde manastırlar ve balıkçı köyleriyle başlamış. Özellikle Lale Devri’nden sonra Boğaz gerdanlığının üzerine inci gibi yalılar dizilmiş. Günümüze ulaşanların çoğu 19. ve 20. yüzyıldan kalma. 

Beyaz gösterişli Naime Sultan yalısı bunlardan biri. Yakınında ise, boğaz  köprüsünün hemen altında yeşil rengiyle Hatice Sultan Yalısı yer alır. Hatice Sultan ünlü yazar Kenize Murad’ın anneannesi. Kenize Murad’a İstanbul’ u ve annesinin ailesinin yaşadığı yerleri gezdirip tanıtmak da rehberlik kariyerimin güzel anıları arasında. “Hanım Sultan Sarayları” olarak bilinen bu yapılar, kapsamlı bir restorasyonun ardından otel olarak hizmet verecek. 

İki kıtayı birbirine bağlayan ilk köprü, Cumhuriyetimizin 50. yılında hizmete açılmış. Ortaköy - Beylerbeyi arasında inşa edilen köprünün yapımı 1970’de başlayıp 1973’te tamamlanmış. Cumhuriyet Bayramı’nı takiben de 30 Ekim 1973’te o dönem için “dünyanın en uzun 4. asma köprüsü” olarak hizmete girmiş. 1074 metre uzunluğunda ve denizden 65 metre yüksekliğindeki Boğaziçi Köprüsü, 15 Temmuz askeri darbe girişimi sonrası, köprüde şehit olanlar anısına 2016 yılında resmi adı, 15 Temmuz Şehitler Köprüsü olarak değiştirildi.

Birinci köprünün arkasında, pagoda tarzında gördüğünüz kırmızı renkli yapı, Bruno Taut Evi. Bruno Taut, önemli bir Alman mimar. Nazi rejiminden kaçarak İstanbul'a yerleşiyor. Şimdiki Mimar Sinan Güzel Sanatlar Akademisi’nde profesörlük yapan Taut’un en bilinen eserleri arasında Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi binası ve Trabzon Lisesi var. Aynı zamanda, Atatürk'ün Etnografya Müzesi’ne götürülen naaşının konulduğu katafalkı tasarlamış. Bir gecede tasarladığı katafalk, 24 aralık 1938’de vefat eden Taut’un son eseri olmuş. 

Hemen yanında yer alan pembe bina ise geçmişte bir hastane olarak kullanılmış. Günümüzde Alarko şirketinin merkezi olarak kullanılıyor.

Bu şirin semtin Sahildeki Cemil Topuzlu Parkı ile yamaç boyunca uzanan Şeyhülislam Korusu arasındaki şimdiki yeşil görüntüsüne aldanmayın. Bir zamanlar kum ve kömür depolamak için kullanılan Kuruçeşme’nin geçmişini hatırlatan bir tek otobüs durağı adı kalmış: Kömür Tevzii (Dağıtım) Durağı!

Sahildeki parka ismini veren Cemil Topuzlu, İstanbul’un eski şehreminilerinden yani belediye başkanlarından bir tanesi. Cemil Topuzlu adını Harbiye Açık Hava Tiyatrosu’ndan hatırlayacaksınız. 

Semtin bugünkü isminin kaynağında ise Koruçeşme ismi var. Tezkireci Osman Efendi Camii’nin yanında, 17. yüzyılda yapılan Köprülü Hemşire Çeşmesi yer alıyor. Aslında semt geçmişte, çeşmesinden bol su akan ve yemyeşil bir bölgeymiş. Ama zamanla çeşme kuruyup, yeşillik azalınca Koruçeşme olmuş Kuruçeşme!

Buradan tam karşı yakaya baktığınızda şehrin en yüksek noktasını yani Çamlıca Tepesi’ni görebilirsiniz. Türkiyenin en büyük camisi olan Çamlıca Camii de burada yer alıyor.

Kuruçeşme’nin tepesinde ise Türkiye'nin en büyük bayraklarından birini göreceksiniz. İstanbul’un 1453 yılında Osmanlılar tarafından fethedilmesinin sembolü olarak bu bayrak 1453 metrekarelik bir alana sahip.

Kuruçeşme Parkı’na doğru devam ederken, deniz kenarında dikkatiniz çekecek olan yapı ise, oldukça gösterişli bir otel olan Mandarin Oriental.

Kuruçeşme'nin tarihinde, bir zamanlar birçok Ermeni ve Rum ailenin yaşadığı biliniyor. O zamanlardan kalma ibadethanelerden biri Surp Haç Ermeni Kilisesi.

Daha önce yapılmış bir başka kilisenin yerine Garabed Balyan tarafından 1881 yılında inşa edilen dikdörtgen planlı kilisede taş ve tuğla kullanılmış. Aynı sokakta yer alan Ayios Dimitrios Kilisesi’nin yerinde Heybeliada’ya taşınan Ruhban Okulu varmış. Kilisenin içindeki bir tünel, şehirde gördüğüm en sıradışı ayazmaya bağlanıyor. Ayios Sotiros Ayazması’nda, yüzyıllardır damlayan su duvarlarda kireçlenmeye yol açmış, bu yüzden ilk gördüğünüzde kendinizi ilginç bir mağaradaymış gibi hissediyorsunuz.

Kuruçeşme ve Arnavutköy’ün birleştiği noktada ise yüksek duvarların arkasında, yuvarlak ahşap kubbesini görebileceğiniz Ioannes Prodromos (Aya Yani) Kilisesi var.

Boğaz’da karşılaşacağız toplamda 2 tane adacık bulunuyor. Bir tanesi kız kulesinin üzerinde bulunduğu ada diğeri ise Galatasaray Spor Kulübü’nün adını taşıyan bu ada. Galatasaray Adası, Esma Sultan Yalısı ve Çırağan Sarayı’ndaki başarılı çalışmalarının bir ödülü olarak Sultan 2. Abdülhamid tarafından Mimar Sarkis Balyan’a verilmiş. Adada iki katlı bir yalı inşa etmiş mimar ve burada fizik çalışmalarını yürütmüş.